Lingua nizzarda lingua viva !

Articulu in lingua nizzarda

Mi soani Mateu e n’ai 24 sus l’esquina. ‘Stau a París mas sieu naissut a Nissa, en lo doç quartier de Manhan per aquelu que conoisson, que li voali totplen de ben. De cen que fau en la vida, vi poadi dire que sieu encara estudiant per un chícol de temp. Ai estudiat d’un latz la Finança a la Sorbonne pi a l’EM Lyon e d’un autre latz la lenga occitana a Montpelhier. Doi sobjècts pron distincts mas non incompatibles (per lo moment au manco!). Après un voastre article a perpaus de l’eròe nostral (Galibardi !), avèm escambiat ‘mé Lisa e si siam pensats que porria èstre foarça interessant de metre a l’onor una lenga vesina au còrso sus d’aquesta revista. Non v’estonètz doncas s’escrivi aquest’ article en nissart ! Tantotun, sieu segur que m’acapisserètz sensa tròup de crucis.

Per contunhar de parlar de ieu, lo mieu rapoart a la lenga es particulier estent que l’ai emparada completament da solet. Degun la parla en la mieu familha e doncas degun la m’a jamai trasmessa. Pasmens, e coma es estat un pauc un camin de crotz, ai dechidat de metre en plaça divers mejans per ajudar aquelu que vorrion segre una dralha pariera. Ai principiat m’un còmpte Twitter que parlava sobretot de balon pi pauc a cha pauc ai diversificat li mieu activitats: videòs sus YouTube, articles en nissart per un FanZine de l’OGC Nissa (una baieta ai amics tifós dau SCB! )… Cau ben dire que li es una manada ben motivada qu’ai solament rajonch.

Breu, la question fondamentala foguèt simpla: coma melhorar e prepauar de mejans modèrnos per emparar la lenga nissarda ? Lo bersalh es de personas qu’an la vòlha mas que non sabon, soventi-fès, de dont començar. Lo constat es alora clar clar e de solucions esiston mas li es sempre lo problema dau temps, que tot aqueu travalh es evidentament… benevòle. E pi, es arribat lou tròn de Dieu, es venguda la malautia da l’autre caire de la Tèrra. Avèm toi patit despí esquasi un an d’aquela marrida situacion. E pura, es dins aquesto contèsto que n’a liberat totplen de temps, que si siam mes a l’òbra m’un mieu colega. Si siam pantalhats un compendi de gramàtica per introdurre lo nissart d’una mena modèrna, conchisa mas clara. Lo vi compartissi en PDF per lu mai curiós tra vautres toi.
U ballò hà alluntanatu i nizzardi è i corsi allora ch’avemi tanti cosi cumuni da sparta. Allora femi a paci, micca a guerra! 

Tròup sovent, lo balon a desseparat lu Nissarts e lu Còrsos alora qu’avèm mai en comun que si pòu pensar. Alora faguèm la morra, non la guèrra…

E viva Nissa ! Evviva a Corsica !

Dau mieu costat, mi dion Gili (Gilles en francés, Egidio en italian, Egidiu en còrso ?), e coma Mateu, lu mieu estudis e lo travalh m’an portat luenh de Nissa, que sieu mèstre de conferença a l’universitat de Lion, especialitat en etruscologia. Es aquesta especialitat – au passatge – que m’a induch a m’interessar a la Còrsega, e a li venir regularament dins per estudiar lu vestigis de l’època etrusca que si veon encara sus de l’ísola.

Lo nissart, l’ai totjorn audit parlar a maion, sobretot dins la generacion dei mieu grans parents, que era la lenga qu’emplegavon dins la vida de cada jorn, e m’a totjorn interessat, e a jugat de segur un ròtle important dins lo desfolopament dei mieu interés per li lengas. Alora, quora Mateu m’a propauat d’utilisar lo temps que l’embarrament inasperat de març passat per fargar un otís practic e achessible per emparar lo nissart, ai sus lo còup achetat. L’idea era d’alestir un pichin libret (voliavam pas quauqua ren de gròs), que presentèsse l’essencial dei reglas de la gramática dau nissart e que posquèsse si mostrar utile tant per aquelu qu’emparon lo nissart, en particulier lu escolans – li a pas (gaire) de “supòrt” facilament achessible per lu colegians ò lu liceans –, ma finda per toi lu Nissarts – e son encara numerós – qu’an audit parlar la lenga a maion e la capisson perfectament, ma qu’auson pas la parlar, perqué si senton pas pron segurs d’elu (per causa dau famós concept de l’“auto-òdi”, qu’an elaborat lu sociolinguistas catalans, e que s’aplica a toi lu locutors de lengas minorisadi, e qu’es de segur, a Nissa coma dapertot, una dei plagas majori que peon sus li noastri lengas). a Nissa, se volèm comparar la noastra situacion emb’aquela de la voastra ísola, la grana diferença es, mi pensi, la debla sociabilitat e l’esquasi invisibilitat de la lenga dins l’espaci public. Esperèm que d’otís coma lo noastre modèste compendi ajudon lu Nissarts a reconquistar la sieu lenga, a faire lo riacquistu, que vautres Còrsos avètz ja fach despì un brave moment.

NB: per ajudar un pauc a la lectura, li letras:
– u si prononça “ü” coma la u francéa

– o si prononça “ou” coma la “u” còrsa ò la “ou” francéa

 – ò si prononça “o” coma la “o” francéa

– nh si prononça “gn” coma la “gn” francéa

– lh si prononça “y” coma la “y” dau francés “crayon”

E au senon, reportàtz-vi ai páginas 3-5 dau compendi: https://www.qvldissata.com/comp%C3%A8ndi-de-gram%C3%A0tica-nissarda

Articulu traduttu in lingua corsa

Mi chjamu Matteu è t’aghju 24 anni. Campu in Parigi ma sò natu in Nizza, in u quartieru di Manhan par quiddi chì cunnoscini. Vi parlaraghju tandu di a mio vita, sò ancora studientu par calchì tempu. Aghju fattu i studii di Finanza à a Sorbonne è à l’EM Lyon, dopu aghju amparatu a lingua uccitana in Montpellier. Dui sughjetti chì parini alluntanati (par avali di menu !). Dopu a publicazioni di u vosciu articulu parlendu di l’eroi nosciu (Garibaldi !), avemi chjachjaratu cù Lisa (Pupponi) è avemi pinsatu chì saria moltu intarassantu d’unurà una lingua vicina à u corsu nant’à sta rivista. Tandu ùn sareti micca surpresi di veda un articulu scrittu in nizzardu. Di più socu certu chì lighjiti quissu cù chjarezza.

V’aghju da parlà di mè, è di a mio lea cù a lingua – particulariu assai – chì l’aghju amparatu solu solu. Un hè stata trasmetta da la mio famidda, chì nimu ùn la parla. L’amparera fù quantunqua una strazia par mè, tandu aghju provu da metta in baddu parechji arnesi par quiddi chì t’aviani u laziu di parlà. Aghju principiatu cù u mio contu Twitter chì parlaia sopratuttu di ballò è aghju allargatu u cuntenutu pocu à pocu: Flimeti annantu à Youtube, articuli in nizzardu par un FanZine di l’OGC Nissa ( basgetti à l’amicacci di u SCB!)

Tandu, hè ghjunta una dumanda impurtantissima eppuru simplici: comu si pò migliura è prupona arnesi muderni par amparà a lingua nizzarda? Aspessu l’aghjenti volini ma ùn cunnoscini micca i mezi par inizià l’amparera. Hè chjaru ch’esistini i suluzioni ma u tempu hè sempri un prublemu, chì tuttu stu lavoru quì hè benevolu, di sicura. Dopu hè ghjunta par disgrazia a malatia vinuta di l’altra parta di a Tarra. Avemi suffertu di sta situazioni mentri un annu guasgi. Eppuru stu cuntestu ci hà datu u tempu par inizià u travaddu cù un amicu meu. Avemi publicatu un riassuntu di grammatica, introitu mudernu à a lingua nizzarda, stringata ma chjara. Avemi aghjuntu u so PDF à l’articulu par i littori curiosi ! 

U ballò hà alluntanatu i nizzardi è i corsi allora ch’avemi tanti cosi cumuni da sparta. Allora femi a paci, micca a guerra! 

Evviva Nissa ! Evviva a Corsica ! 

Eiu mi chjamu Gili (Gilles in francesu, Egidio in talianu, Egidiu in corsu), com’è Matteu, i mo studii è u mo travaddu m’hani purtatu luntanu da Nizza, chì socu maestru di cunfarenza à l’Univarsità di Lionu, spizialistu in etruscologia. D’altrondi u mo intaressu par a Corsica hè vinutu cù sta spizialità, chì vengu aspissu à studià a lascita di l’epica etrusca sempri prisenta in l’isula.

L’aghju sempri intesu parlà in casa u nizzardu, trà i generazioni di i mo caccari sopratuttu, ch’era a lingua impiegata par ogni ghjornu, m’hà sempri piaciutu è t’hà avutu un’impurtanza in u sviluppu di l’intaressi mei par i lingui. Quandu Matteu m’hà prupostu d’utilizà u tempu ghjuntu da l’accaduti di marzu passatu par scriva un libru praticu è accessibili dedicatu à l’ amparera di u nizzardu, l’aghju affiancatu subbitu. Avemi pinsatu à fà un picculu libru cù a maiora parta di i reguli grammaticali, è chì sighi utili par quiddi ch’amparani u nizzardu, sopratuttu i sculari – arnesu faciuli à u livellu di u cullegiu o di u liceu ùn ci n’era micca o guasgi – ma dinò par i nizzardi sempri numarosi ch’ani intesu parlà in casa, chì capiscini parfetamenti ma chì sò vargugnosi senza l’assicurezza di a so spressioni (di pettu à u famosu cuncettu di “l’auto-odiu”, custruittu da un socio-linguistu catalanu, spartu da certi locutori di i lingui minuritari, hè un pisu maiò nant’à a lingua nizzarda com’è in altrò. In Nizza, s’è vulemi paragunà a situazioni noscia cù l’isula voscia, a sfarenza maiora par contu meu saria a funzioni suciali addibulita di a lingua è a so assenza in u spaziu publicu. Spirghemi chì u nostru mudestu riassuntu aiutarà i Nizzardi da fà rinascia a lingua soia, è cunducia u riacquistu soiu, chì voi Corsi l’aveti fattu dapoi un pezzu.

Ritrattu: NIZZA, via Borriglione, circa 1900, edizioni Giletta.